ازدواج موقت؛ چارچوب شرعی و الزامات قانونی در فقه شیعه
ازدواج موقت یا متعه، در فقه شیعه به ازدواجی اطلاق می‌شود که زن و مرد با تعیین مهریه و مدت مشخص، برای مدتی کوتاه یا بلند به هم محرم می‌شوند و پس از اتمام مدت عقد، نیاز به طلاق رسمی ندارند. برای صحت این عقد، توجه به شرایط ازدواج موقت (نبود موانع شرعی، تعیین مهریه و مدت قبل از اجرای صیغه) الزامی است. همچنین، در برخی موارد، ثبت رسمی ازدواج موقت در دفاتر رسمی توصیه می‌شود تا وضعیت حقوق مالی زن به‌خصوص در صورت بارداری، تضمین گردد. در پایان عقد، چنانچه رابطه زناشویی برقرار شده باشد، زن ملزم به رعایت عده ازدواج موقت خواهد بود. در ادامه، به تشریح اصول کلیدی و ضرورت‌های این نوع ازدواج می‌پردازیم.
۱. چیستی ازدواج موقت و جایگاه آن در فقه شیعه
-
ازدواج موقت (صیغه) از نظر فقه شیعه مدل عقدی است که زن و مرد با تعیین مدت ازدواج و مهریه، وارد رابطه می‌شوند و پس از پایان بازه زمانی تعیین‌شده، بدون طلاق از هم جدا می‌شوند.
-
این نوع ازدواج در مذاهب دیگر اسلام ممکن است مشروع شناخته نشود یا دیدگاهی متفاوت درباره آن وجود داشته باشد؛ اما در فقه شیعه، با رعایت ضوابط تعیین‌شده، کاملاً معتبر است.
-
از دلایل استفاده از این روش می‌توان به جلوگیری از روابط نامشروع و تسهیل در برقراری محرمیت در شرایط خاص (مانند سفر) اشاره کرد.
نکته: عدم تعیین زمان یا مهریه، عقد را از نظر فقهی باطل می‌کند.
۲. شرایط ازدواج موقت؛ لزوم رعایت ضوابط شرعی و قانونی
شرایط ازدواج موقت برای صحت این عقد در فقه شیعه عبارت‌اند از:
-
تعیین مهریه ازدواج موقت
-
پیش از اجرای صیغه، مبلغ یا دارایی مورد توافق باید کاملاً مشخص شود و در صورت عدم تعیین مهریه، عقد صحیح نیست.
-
-
تعیین مدت عقد
-
طول عقد (ساعتی، روزانه، چند ماه یا چند سال) حتماً باید اعلام شود.
-
-
نبود موانع شرعی
-
زن نباید در عده ازدواج قبلی باشد و دختر باکره نیز طبق فتوای بسیاری از مراجع به اجازه پدر یا جد پدری نیاز دارد.
-
-
رضایت طرفین
-
طرفین باید به دور از اجبار و اکراه تصمیم به ازدواج موقت بگیرند.
-
نکته: اگر زن یا مرد در حال حاضر عقد دائم با فرد دیگری داشته باشند، شرایط فقهی و قانونی متفاوت است و باید با مشاور متخصص در این زمینه مشورت کنند.
۳. ثبت رسمی ازدواج موقت؛ فواید و نحوه انجام آن
-
ثبت رسمی ازدواج موقت در دفاتر رسمی ازدواج امری اختیاری است، اما در صورت بارداری زن یا تمایل طرفین به تضمین حقوق مالی و تعیین نسب فرزند، توصیه می‌شود.
-
با ارائه مدارک هویتی (شناسنامه، کارت ملی، سند ازدواج قبلی در صورت لزوم) و رعایت شرایط ازدواج موقت، عقد در دفترخانه رسمی ثبت می‌شود و سندی معتبر برای مطالبه مهریه و مسائل حقوقی مرتبط صادر می‌گردد.
-
بسیاری از افراد از ثبت در شناسنامه اجتناب می‌کنند؛ زیرا قرار نیست این ازدواج همیشگی باشد، اما دفاتر رسمی سند جداگانه‌ای برای عقد موقت صادر می‌کنند تا حریم خصوصی افراد حفظ شود.
نکته: در صورت عدم ثبت رسمی، در شرایطی مثل اختلاف درباره مهریه یا موضوعات مربوط به فرزند متولدشده، اثبات رابطه ازدواج موقت دشوار خواهد بود.
۴. عده ازدواج موقت پس از پایان عقد و رعایت آن
-
اگر در مدت ازدواج موقت رابطه زناشویی برقرار شده باشد، پس از پایان مدت توافقی، زن باید عده ازدواج موقت را رعایت کند.
-
عده معمولاً دو دوره قاعدگی یا ۴۵ روز برای زنانی است که قاعدگی منظم ندارند و در صورت باردار شدن، عده تا زمان تولد فرزند ادامه دارد.
-
اگر طی عقد رابطه زناشویی شکل نگرفته باشد، نیازی به رعایت عده نیست و زن می‌تواند بلافاصله پس از اتمام عقد، مجدداً وارد عقد موقت یا دائم دیگری شود.
نکته: عده در فقه شیعه یک حکم شرعی است و عدم رعایت آن عقدهای بعدی را از نظر دینی باطل می‌کند.
۵. تفاوت ازدواج موقت با ازدواج دائم
-
مدت‌دار بودن عقد
-
در ازدواج موقت، مدت عقد از ابتدا مشخص است و نیازی به طلاق ندارد؛ حال آنکه ازدواج دائم مدت نامحدود دارد.
-
-
ثبت الزامی
-
ثبت ازدواج دائم در قانون الزامی است؛ ولی ثبت ازدواج موقت، جز در مواردی خاص (مانند بارداری زن یا توافق دو طرف) اجباری نیست.
-
-
مهریه
-
در عقد موقت، مهریه باید پیش از انعقاد عقد تعیین شود؛ اما در ازدواج دائم، تعیین مهریه می‌تواند در عقدنامه ذکر شود ولی عدم ذکر آن عقد را باطل نمی‌کند.
-
-
وراثت
-
در ازدواج موقت، زن و مرد به‌طور معمول از یکدیگر ارث نمی‌برند، مگر شرط ارث‌بری در عقد آمده باشد (با توجه به نظرات فقهی مختلف).
-
نکته: ازدواج موقت برای برخی افراد به‌منظور جلوگیری از روابط غیرشرعی مفید است، اما نباید جایگزین ازدواج دائم برای تشکیل خانواده بلندمدت گردد.
جمع‌بندی
ازدواج موقت (متعه) در فقه شیعه، عقدی مدت‌دار است که با تعیین مهریه ازدواج موقت و توافق بر سر مدت عقد، بدون نیاز به طلاق منقضی می‌شود. رعایت شرایط ازدواج موقت (نبود موانع شرعی مانند عده قبلی و رضایت ولی در صورت باکره بودن) برای صحت عقد ضروری است. در صورت تمایل یا بارداری زن، ثبت رسمی ازدواج موقت توصیه می‌شود تا حقوق مالی زن و تعیین نسب فرزند تضمین شود. پس از پایان عقد، اگر رابطه زناشویی برقرار شده باشد، زن موظف به رعایت عده ازدواج موقت (دو دوره قاعدگی یا ۴۵ روز) خواهد بود. این مدل ازدواج از نظر احکام شرعی کامل بوده ولی با ازدواج دائم از جهت مدت و بعضی حقوق مانند ارث تفاوت دارد.